LTS: Ngân sách Nhà nước có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của mỗi quốc gia.
Vì vậy, để việc quản lý Ngân sách Nhà nước có hiệu quả thì hoạt động giám sát trong lĩnh vực tài chính- ngân sách Nhà nước càng cần phải được quan tâm nhiều hơn. Tại một Hội thảo quốc tế được tổ chức mới đây với sự tham gia của Quốc hội 3 nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào và Vương quốc Campuchia, cũng như các chuyên gia trong nước, các vị đại biểu đại diện cho các tổ chức quốc tế, các cơ quan của Chính phủ Việt Nam, Kiểm toán Nhà nước đã cùng trao đổi về các vấn đề nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội trong lĩnh vực tài chính - ngân sách Nhà nước. Trong đó, trọng tâm được bàn thảo là vấn đề về Chính sách Tài khóa và Định hướng tiếp tục đổi mới của 3 nước Việt Nam, Lào và Campuchia - Những thách thức đang đặt ra; Phân cấp ngân sách và đặc biệt là vai trò cũng như mối quan hệ phối hợp giữa KTNN với các cơ quan của Quốc hội trong hoạt động giám sát NSNN … Trong số này, Tạp chí NCKHKT thực hiện chuyên đề: VAI TRÒ CỦA KTNN TRONG VIỆC NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁM SÁT CỦA QUỐC HỘI VỀ TÀI CHÍNH-NGÂN SÁCH
Nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội về tài chính-ngân sách và vai trò của KTNN
Tại Hội nghị quốc tế về Nâng cao hiệu quả giám sát của QH trong lĩnh vực tài chính ngân sách vừa được Ủy ban Tài chính và Ngân sách tổ chức, nhiều ý kiến khẳng định, cải cách chính sách tài khóa, nâng cao hiệu quả của hoạt động giám sát trong bối cảnh thực hiện tái cơ cấu nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng là nhiệm vụ cấp bách của QH, cơ quan có quyền cao nhất trong việc quyết định kiếm tiền và tiêu tiền như thế nào để bảo đảm ngân sách Nhà nước được sử dụng hiệu quả, minh bạch, có tinh thần trách nhiệm cao và tiết kiệm.
Nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý ngân sách Nhà nước đáp ứng yêu cầu ổn định môi trường kinh tế vĩ mô.
Một trong những nội dung quan trọng để tiếp tục đổi mới, cải cách hệ thống chính sách kinh tế vĩ mô chính là việc nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên, đây vẫn luôn là nhiệm vụ còn bộn bề khó khăn.
Từ năm 1996 đến nay, chính sách tài khóa của Việt Nam đã có những đổi mới hết sức quan trọng, đặt nền móng cơ bản, bảo đảm sự quản lý điều hành, ngân sách ngày càng ổn định và đạt nhiều kết quả tích cực. Cùng với việc QH ban hành Luật Ngân sách Nhà nước và sau đó là một loạt các luật thuế mới, tiên tiến được xây dựng như Luật Thuế giá trị gia tăng, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp, Luật Thuế thu nhập cá nhân... quản lý ngân sách đã từng bước đi vào nền nếp. Quy mô ngân sách tăng lên đáng kể; chỉ tính riêng từ năm 2006-2010, quy mô thu chi ngân sách của Việt Nam đã tăng hơn 2,6 lần so với năm 2005; đặc biệt, thu nội địa đã tăng từ 53% lên 63% trong tổng thu ngân sách nhà nước. Nhờ đó, chúng ta có nguồn lực để tập trung phát triển KT-XH và đã đạt được những thành tựu hết sức quan trọng. Đây chính là nhận định của PGS. TS Đinh Văn Nhã, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính – Ngân sách của Quốc hội khi bàn về quá trình đổi mới chính sách tài khóa ở Việt Nam – kết quả và vấn đề đặt ra. PGS. TS Đinh Văn Nhã cho rằng, tồn tại lớn nhất là hiệu quả động viên các nguồn lực vào ngân sách chưa tương xứng với tiềm năng, còn thất thoát lãng phí rất lớn ở một số lĩnh vực. Bên cạnh đó, đã và đang tồn tại nhiều quỹ và một số khoản thu như vốn trái phiếu Chính phủ, thu xổ số kiến thiết chưa đưa vào cân đối ngân sách nhà nước. Điều này đã khiến quy mô ngân sách Nhà nước còn nhỏ và luôn có áp lực cân đối khó khăn. Cũng theo Phó Chủ nhiệm Nhã, thì hiệu quả phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính chưa cao. Sự dàn trải được thể hiện khá rõ qua con số của năm 2010, vốn đầu tư ngân sách nhà nước được phân bổ cho 16.658 dự án, số vốn bình quân cho 1 dự án chỉ khoảng 7 tỷ đồng. Vì thế, lẽ ra công trình ba năm xong phải kéo dài gấp đôi thời gian, ông Nhã phân tích.
Vấn đề được Phó chủ nhiệm Nhã đặc biệt nhấn mạnh là bất cập trong nội dung công khai về ngân sách Nhà nước. Theo nhận xét của ông thì các thông tin công khai về ngân sách hiện nay chỉ có chuyên gia am hiểu đọc thì mới hiểu, còn người dân chưa hiểu được những con số được công khai và những khoản thuế mà nhân dân và doanh nghiệp đóng góp được sử dụng như thế nào, ai là người sử dụng và có quyền chất vấn đến cơ quan nào về những vấn đề nên công khai. Nội dung thông tin phải dễ hiểu, dễ kiểm tra, dễ chất vấn, bất cứ người dân nào cũng có thể hiểu và chất vấn được thì mới đạt yêu cầu minh bạch chính sách tài khóa.
Cũng nhắc đến không ít bất cập trong thực thi pháp luật về ngân sách, Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế, Kế hoạch và Tài chính Lào, ông Bounpone sisoulath nói các quỹ ngoài ngân sách là một thách thức với hoạt động giám sát của Quốc hội nước này. Trong khi đó, người vi phạm thì có nhiều “kinh nghiệm”, còn người giám sát thì không phải ai cũng có đủ nhiệt huyết. Mà, sự vi phạm lại xảy ra rải rác ở nhiều địa phương trên cả nước. Phó chủ nhiệm Bounpone sisoulath cũng chia sẻ tình trạng các nghị sỹ nước này khá “đau đầu” khi tìm hiểu một số báo cáo về tài chính, ngân sách, kiểm toán.
Chính vì vậy, việc tiếp tục cải cách tài khóa đang được coi là nhiệm vụ cấp bách trong bối cảnh thực hiện tái cơ cấu nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng của Việt Nam. Theo Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính và Ngân sách Phùng Quốc Hiển, những năm gần đây, QH đã và đang thay đổi tư duy về đầu tư, về quản lý và phân bổ ngân sách bằng những hành động cụ thể. Nhưng có thể, cần phải đổi mới mạnh mẽ hơn nữa. QH – cơ quan có quyền quyết định cao nhất về ngân sách Nhà nước phải thực sự là đầu tàu của cải cách tài khóa từ việc đổi mới tư duy về quản lý, sử dụng ngân sách đến việc xác lập cơ sở pháp lý rõ ràng và mạnh mẽ để nâng cao chất lượng quản lý tài chính, ngân sách, từ đó có hướng đi và định hướng phát triển KT-XH đúng đắn cho đất nước.
Vai trò của KTNN trong việc nâng cao hiệu quả giám sát của Quốc hội về tài chính-ngân sách
Để cải cách chính sách tài khóa chính là việc cần hướng đến việc tăng cường tính công khai, minh bạch trong quản lý ngân sách Nhà nước. Thực tế, trong 10 năm trở lại đây, quản lý ngân sách của nước ta đã tương đối công khai, từ dự toán, quyết toán ngân sách đến các định mức chi tiêu, phân bổ ngân sách trong cả nước đều đã được công bố. Song mức độ công khai so với yêu cầu của người dân vẫn còn khoảng cách khá lớn. QH, các cơ quan của QH với trách nhiệm là đại diện cho người dân cần tăng cường hơn nữa các hoạt động giám sát việc sử dụng ngân sách hoặc tiến hành các phiên điều trần về việc quản lý, sử dụng ngân sách Nhà nước trong lĩnh vực mà cơ quan mình phụ trách. Điều này không chỉ góp phần làm tăng sự minh bạch và hiệu quả trong quản lý ngân sách mà còn làm tăng lòng tin của người dân với cơ quan đại diện của dân và với Nhà nước.
Một trong những công cụ để hỗ trợ Quốc hội thực hiện có hiệu quả công tác quản lý ngân sách Nhà nước chính là hoạt động của cơ quan KTNN. KTNN là cơ quan chuyên môn về lĩnh vực kiểm tra tài chính nhà nước do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, mục đích của hoạt động kiểm toán của KTNN nhằm phục vụ việc kiểm tra, giám sát của Nhà nước trong quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước; góp phần thực hành tiết kiệm, chống tham nhũng, thất thoát, lãng phí, phát hiện và ngăn chặn hành vi vi phạm pháp luật; nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước. Theo ông Trần Khánh Hòa, KTNN thì việc xác lập và tăng cường mối quan hệ giữa Quốc hội và KTNN là một yêu cầu tất yếu trong quá trình hoạt động của Quốc hội cũng như quá trình thực thi nhiệm vụ của cơ quan KTNN. Qua 17 năm hoạt động, có thể khẳng định KTNN luôn hoàn thành một cách tốt nhất nhiệm vụ được giao, thành quả mà KTNN đạt được là hết sức quan trọng, góp phần không nhỏ trong việc lành mạnh hóa nền tài chính quốc gia, góp phần nâng cao tính hiệu lực của nhiều chính sách kinh tế vĩ mô của Quốc hội, Chính phủ qua đó góp sức vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Có thể nói, tất cả những thành quả đạt được đều là kết quả của sự chỉ đạo sát sao từ cơ quan quyền lực cao nhất là Quốc hội đối với hoạt động của KTNN, trong chiều hướng ngược lại KTNN đã thể hiện mình thật sự là công cụ hữu hiệu của Quốc hội trong giám sát kinh tế, tài chính của Quốc gia. Từ hoạt động kiểm toán của KTNN, nhiều thông tin hữu ích đã được cung cấp đến Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các Hội đồng, Ủy ban của Quốc hội và từng đại biểu Quốc hội đã giúp cho Quốc hội quyết định nhiều vấn đề quan trọng của đất nước đặc biệt là về tài chính, ngân sách như: Quyết định dự toán ngân sách Nhà nước và phân bổ ngân sách Nhà nước, phê chuẩn quyết toán ngân sách Nhà nước.
Để có được sự phối hợp chặt chẽ với Quốc hội, KTNN và các cơ quan của Quốc hội cũng đã chủ động xây dựng các mối quan hệ bằng việc xây dựng Quy chế phối hợp công tác. Qua đó góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác giữa các bên.
Về vấn đề này, TS. Souvanpheng Boupphanouvong, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế, Kế hoạch và Tài chính của Quốc hội Lào cho biết cần tiếp tục có cơ chế hợp tác chặt chẽ, liên tục hơn nữa giữa các Ủy ban có liên quan của Quốc hội ba nước trong việc tăng cường hoạt động giám sát tài chính, ngân sách. Đối với Quốc hội Lào, ba nội dung đang được chú trọng là khuyến khích các hoạt động kiểm toán; quản lý hiệu quả đầu tư của Nhà nước; quản lý và phân chia nguồn vốn từ Trung ương đến địa phương và các cơ quan liên quan./.
