Không chỉ vậy, trong sự cạnh tranh phải có sự hợp tác, có như vậy siêu thị "nội" mới có thể đuổi kịp siêu thị "ngoại". Đó là quan điểm ông Vũ Vinh Phú, Chủ tịch Hiệp hội siêu thị Hà Nội, người đầu tiên kinh doanh siêu thị ở Việt  Nam cách đây 16 năm đưa ra trong cuộc trao đổi với PV Tạp chí Nghiên cứu Khoa học Kiểm toán.

Cạnh tranh bằng lợi thế và cá biệt. Chuyên gia về cạnh tranh trên thế giới đã khuyên như vậy.

Đối với một siêu thị, vấn đề trang thiết bị và hạ tầng thương mại là vấn đề quan trọng. Đây cũng là chỗ còn yếu của siêu thị nội. Còn nhiều điểm yếu và thiếu trong hệ thống siêu thị bán lẻ tại Việt Nam như: sản phẩm kém chất lượng, thiếu chuyên nghiệp, cơ sở hạ tầng chưa đảm bảo… Siêu thị phải có bãi đỗ xe đủ rộng, hệ thống phòng cháy chữa cháy đảm bảo, có chỗ chơi cho trẻ em, có khu vực dành cho dịch vụ trước và sau bán hàng. Tuy nhiên, thực tế có nhiều siêu thị chỉ có 20m2 cũng treo biển siêu thị. Bản thân tôi khi còn công tác ở ngành Công thương đã nhiều kiến nghị phải rà soát các siêu thị, siêu thị nào không đạt chuẩn phải gỡ biển siêu thị, chỉ là cửa hàng kinh doanh bình thường. Dù vậy, vấn đề này đến nay vẫn chưa được giải quyết rốt ráo. Đây còn là vấn đề quy hoạch của Nhà nước, trung ương và địa phương, làm rõ đâu là siêu thị, đâu là bách hóa và đâu là cửa hàng tự chọn.

-  Vậy đâu là nguyên nhân? Siêu thị nội có thể làm gì để rút ngắn khoảng cách so với siêu thị ngoại?

Chúng ta cũng phải nghiên cứu học tập siêu thị nước ngoài để tiến lên. Trong cạnh tranh phải có cả hợp tác. Những siêu thị như Big C hay Metro là một hình mẫu mà chúng ta  phải học. Chúng ta có thể học hỏi họ ở các phương diện như vấn đề chuỗi liên kết toàn cầu, hệ thống trung tâm thu mua hàng hóa và phân phối hàng hóa đảm bảo tiết kiệm chi phí nhất và đến tay người tiêu dùng với giá tốt nhất. Hiện nay, ở Hà Nội, giá của Metro là hợp lí nhất và chất liệu là tốt nhất. Doanh số của Metro có thể lên tới 6, 7 tỉ đồng một ngày. Cạnh tranh nhưng vẫn phải hợp tác để phát triển tốt nhất.

Để có thể cạnh tranh trên sân nhà, siêu thị trong nước cần có vốn lớn, thu mua phân phối toàn cầu, chịu trách nhiệm với người tiêu dùng, làm ăn chuyên nghiệp, mua bán hóa đơn chứng từ rõ ràng.

Nếu có thể thu mua tận gốc, giá bán đến tay người tiêu dùng sẽ rẻ hơn. Vậy tại sao các siêu thị không làm được điều này?

Vấn đề nằm ở chỗ liên kết hợp tác còn kém, cơ chế chính sách chưa hiệu quả, đầu vào sản xuất lẩm cẩm, quy mô kém, chất lượng không đạt tiêu chuẩn. Nếu muốn thu mua tận gốc, siêu thị và nhà sản xuất phải hợp tác bình đẳng cùng có lợi. Ví dụ như liệu nhà sản xuất có dám bán giá đại lí, giao hàng đại lý cho siêu thị không? Chất lượng có đảm bảo theo đúng yêu cầu không? Hiện nay, doanh nghiệp sản xuất chủ yếu là mua đứt bán đoạn,. Những vấn đề này đang làm khó cho việc thu mua hàng hóa của siêu thị để có thể cạnh tranh với hàng hóa nước ngoài.

Lý thuyết của nước ngoài là gắn chuỗi sản xuất và phân phối, hàng hóa từ sản xuất đến thẳng bán lẻ chứ không qua đại lý cấp 1, cấp2... Ở Việt Nam, thuốc qua tới 6, 7 cầu, đường qua 2, 3 cầu, dầu ăn cũng vậy. Mỗi cầu cộng thêm 20% vào giá bán thì người tiêu dùng sẽ phải chịu thiệt. Hiện nay, chúng ta không coi trọng bán buôn, quản lý không chặt nên bán buôn dễ thao túng thị trường, đầu cơ lên giá. Các nhà máy đường, dầu ăn giao hàng cho đại lý cấp 1, cấp 2 mà không giao thẳng cho siêu thị. Sắt, thép, xi măng cũng vậy. Làm như vậy là trái với Quyết định 127 là các doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu đầu nguồn phải chịu trách nhiệm đến cùng về giá và chất lượng sản phẩm. Điều này dẫn đến tình trạng dầu ăn có năm tăng giá 5 lần, tình trạng găm hàng, lũng đoạn giá phổ biến. Đợt kiểm tra 7 mặt hàng sữa, phân bón... vừa rồi cho thấy vi phạm khá nhiều về vấn đề nâng giá, giao hàng.

 - Ông đánh giá thế nào về các chính sách thu hút, ưu đãi để phát triển hệ thống phân phối hiện đại?

Chúng ta có nhiều cơ chế, chính sách để thu hút, phát triển hệ thống phân phối hiện đại nhưng tôi thấy chưa đủ tầm. Nhiều chuyên gia cũng từng nói nếu như ưu đãi quá rộng thì coi như không có gì ưu đãi cả. Theo tôi, ngành thương mại cần có ưu tiên về thuê đất, tiếp cận hạ tầng, hỗ trợ chi phí trong 2 năm đầu để xây dựng hạ tầng. Ngoài ra, có nhiều ưu đãi mà các siêu thị nước ngoài được hưởng nhưng siêu thị trong nước lại không được. Đồng thời, cũng cần có cơ chế để hỗ trợ cho sự phát triển của các kênh phân phối hiện đại như siêu thị, hạn chế kênh thương mại truyến thống, vốn thường không đảm bảo vệ sinh.

- Với cơ chế cấp phép địa điểm bán lẻ như hiện nay, các DN nước ngoài vốn lớn rất dễ thuê được địa điểm. Vậy có cần phải hạn chế tình trạng này?

Chúng ta không thể đóng cửa mãi được mà phải tự hoàn thiện mình để vươn lên. Hoàn thiện mình bằng tính chuyên nghiệp, sự hợp tác, đào tạo nguồn nhân lực, tổ chức nguồn hàng tận gốc để có thể cạnh tranh. Chúng ta không đóng cửa hoàn toàn mà mở cửa có mức độ và nâng đỡ doanh nghiệp trong nước một cách hợp lí để có thể cạnh tranh và hợp tác với nước ngoài.

Trong ngành bán lẻ, các DN nước ngoài không vào Việt Nam qua con đường đầu tư FDI chính thống mà đi vào bằng con đường nhượng quyền thương hiệu và hợp tác với siêu thị trong nước để tận dụng mặt bằng, địa điểm. Hiện nay, chúng ta chưa có tiêu chuẩn qui định về việc đặt điểm bán lẻ thứ 2. Theo tôi, để được phép đạt điểm bán lẻ thứ 2, phải có tiểu chuẩn về nhu cầu tiêu dùng, bố trí mạng lưới, sức mua của xã hội. Đây là vấn đề quan trọng để hỗ trợ các siêu thị trong nước phát triển nhanh hơn, có thể cạnh tranh với siêu thị nước ngoài.

- Thưa ông mạng lưới siêu thị bán lẻ trên địa bàn Hà Nội bị đánh giá là co cụm quá vào một số địa điểm?

Thực ra, các doanh nghiệp khi xây dựng siêu thị đều dựa vào quy hoạch mạng lưới siêu thị của Thủ đô. Tôi nghĩ là với Hà Nội, phải xác định đây là trung tâm bán buôn và phát triển thương mại văn minh. Trong 5 - 10 năm tới, Hà Nội phải phấn đấu trở thành trung tâm thương mại văn minh. Ở các nước họ có nhiều mô hình như đại siêu thị, bách hóa, trung siêu thị rồi cửa hàng tự chọn, cửa hàng 24/24 để người tiêu dùng dễ dàng mua. Còn siêu thị thường dành cho mua ăn hàng tuần và khi người ta có điều kiện về thời gian. Vì vậy, việc phát triển như trong quy hoạch phải chi tiết đến mạng lưới nhỏ.

Quy hoạch chúng ta đã có rồi. Vấn đề nằm ở chỗ "hậu" quy hoạch. Phải làm rõ 3 vấn đề tổ chức thực hiện đến đâu, ai thực hiện và kiểm tra giám sát như thế nào. Điều nay giúp nhà đầu tư và doanh nghiệp chân chính có thể tiếp cận. Hiện nay, các nhà đầu tư rất thiếu thông tin về quy hoạch, tiếp cận với đất đai còn khó khăn cho nên những nhà đầu tư chân chính dễ bị nản lòng.

Mặt bằng có vai trò như thế nào trong cạnh tranh vì doanh nghiệp VN rất coi trọng vị trí đắc địa, nằm ở  trung tâm?.

Tiêu chí về địa điểm chỉ là cần nhưng chưa đủ. Ngoài mặt bằng còn thương hiệu, phong cách phục vụ, thái độ, phong cách văn minh, giá trị. Hàng hóa phải phong phú, bắt mắt, cạnh tranh chất lượng và giá. Nhờ vào ưu thế này mà BigC có thể thu hút vài nghìn lượt khách/ngày doanh số hàng tỉ đồng mỗi ngày.

- Để giữ chân khách hàng theo ông điều gì là quan trọng nhất? Luật Bảo vệ người tiêu dùng đã có hiệu lực từ 1/7.

Tôi là người kinh doanh siêu thị đầu tiên ở HN cách đây 16 năm, tôi thấy trân trọng người tiêu dùng thì họ sẽ quay lại liên tục. Không chờ Luật có hiệu lực, doanh nghiệp làm từ trước để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Lợi nhuận quan trọng nhưng bảo vệ người tiêu dùng còn quan trọng hơn. Luật không bao giờ nói hết các vấn đề thực tế cuộc sống. Doanh nghiệp phải có ý thức bảo vệ người tiêu dùng, đây là vấn đề đạo đức, thái độ kinh doanh, trách nhiệm của doanh nghiệp. Đó cũng chính là cách doanh nghiệp xây dựng và bảo vệ thương hiệu.

Người tiêu dùng VN thông minh hơn, nhiều quyền lựa chọn hơn trong bối cảnh vạn người bán trăm người mua. Nhưng người tiêu dùng chưa được bảo vệ chu đáo vì các chế tài chưa rõ, các thông tư nghị định văn bản chưa cụ thể. Đừng chờ người tiêu dùng thông thái mà các cơ quan nhà nước và doanh nghiệp phải chủ động. DN bảo vệ người tiêu dùng chính là bảo vệ thương hiệu của mình.

Hoàng Duy